Hồ Xuân Hương được xem là bà chúa thơ Nôm. Thơ bà mang một cốt cách riêng, khí khái riêng mà ẩn chứa trong từng lời thơ là sức sống mãnh liệt luôn chực chờ tuôn trào. Và một trong những thứ tạo nên cốt cách rất riêng ấy chính là nghệ thuật trào phúng trong thơ Hồ Xuân Hương. Cùng Thieuhoa chia sẻ chùm thơ trào phúng của Hồ Xuân Hương châm biếm sâu cay sau đây để có thêm nhiều trải nghiệm quý bạn nhé !
1. Hồ Xuân Hương là ai? Đôi nét về tiểu sử cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Hồ Xuân Hương
1. Cuộc đời
Hồ Xuân Hương là “con của Hồ Phi Diễn (1706-1783), quê ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An và một người thiếp quê ở Hải Dương”.Năm sinh, năm mất, thân thế, cuộc đời, và thơ văn của bà đến nay vẫn còn vướng mắc nhiều nghi vấn. Ta chỉ biết bà sống vào thời Lê mạt Nguyễn sơ, người cùng thời với Nguyễn Du (1765-1820).
Bà xuất thân trong một gia đình phong kiến suy tàn, song hoàn cảnh cuộc sống đã giúp nữ sĩ có điều kiện sống gần gũi với quần chúng lao động nghèo, lăn lộn và tiếp xúc nhiều với những người phụ nữ bị áp bức trong xã hội.
Là một phụ nữ tài hoa có cá tính mạnh mẽ nhưng đời tư lại có nhiều bất hạnh. Hồ Xuân Hương lấy chồng muộn mà đến hai lần đi lấy chồng, hai lần đều làm lẽ, cả hai đều ngắn ngủi và không có hạnh phúc. (Nhưng theo tài liệu của GS Hoàng Xuân Hãn và ông Lê Xuân Giáo thì nữ sĩ có tới 3 đời chồng chứ không phải hai: Tổng Cóc, Ông Phủ Vĩnh Tường, và cuối cùng là quan Tham hiệp trấn Yên Quảng Trần Phúc Hiến).
Có thể thấy Hồ Xuân Hương không phải là một phụ nữ bình thường của thời phong kiến mà bà đã có một cuộc sống đầy sóng gió.
Chân dung nhà thơ Hồ Xuân Hương
2. Sự nghiệp sáng tác
Hồ Xuân Hương từng được mệnh danh là “Bà Chúa Thơ Nôm”. Sáng tác của Hồ Xuân Hương gồm cả chữ Hán và chữ Nôm. Theo giới nghiên cứu, hiện có khoảng trên dưới 40 bài thơ Nôm tương truyền là của Hồ Xuân Hương.
Nổi bật trong sáng tác thơ Nôm Hồ Xuân Hương là tiếng nói thương cảm đối với người phụ nữ, là sự khẳng định, đề cao vẻ đẹp và khát vọng của họ. Nữ thi sĩ còn có tập thơ "Lưu hương kí" (phát hiện năm 1964) gồm 24 bài chữ Hán và 26 bài chữ Nôm.
Trong lịch sử văn học Việt Nam, Hồ Xuân Hương là hiện tượng rất độc đáo: nhà thơ phụ nữ viết về phụ nữ, trào phúng mà trữ tình, đậm đà chất văn học dân gian từ đề tài, cảm hứng, đến ngôn ngữ, hình tượng.
Tác phẩm của nữ thi sĩ Hồ Xuân Hương là những bài thơ viết bằng chữ nôm, theo thể thơ thất ngôn bát cú đường luật (tám câu bảy chữ) và thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu bảy chữ). Một số tác phẩm thơ nôm của bà: Bà Lang Khóc Chồng, Bạch Đằng Giang Tạm Biệt, Bài Ca Theo Điệu Xuân Đình Lan, Bánh Trôi Nước, Bọn Đồ Dốt, Cái Quạt, Cảnh Làm Lẽ, Cái Quạt Giấy 1, Cái Quạt Giấy 2...
Thơ của Hồ Xuân Hương vừa thanh vừa tục, mang tính trào phúng, châm biếm cao, chủ yếu viết về đề tài người phụ nữ Việt Nam, về thói hư tật xấu của nhà sư, thầy đồ thời phong kiến. Bà cũng có một số bài thơ viết bằng chữ Hán. Đến nay, tác phẩm thơ chữ Hán của bà chỉ còn lại rất ít bài, trong đó có 5 bài thơ đã ông Trần văn Giáp công bố năm 1962 gồm: Hải ốc trù, Nhãn phóng thanh, Độ Hoa Phong, Trạo ca thanh, Thuỷ vân hương.
2. TOP những thơ trào phúng của Hồ Xuân Hương châm biếm sâu cay
Hồ Xuân Hương dùng thơ trào phúng để đả kích những ung nhọt của xã hội, lên án những tên "bụng đầy kinh sách" hay những hạng "quyền cao chức trọng" nhưng lúc nào cũng tỏ vẻ thanh cao. Đó là tên công tử nhà giàu hợm hĩnh đã ghẹo gái lại còn võ vẽ làm thơ để khoe mẽ. Cùng chia sẻ những bài thơ trào phúng của Hồ Xuân Hương châm biếm sâu cay sau đây để cảm nhận bạn nhé !
Đá bà ông chồng
Đá bà ông chồng
Bài thơ "Đá bà ông chồng" tiếp tục thể hiện sự châm biếm và phê phán của Hồ Xuân Hương đối với cuộc sống hôn nhân. Bằng cách sử dụng hình ảnh đá bà ông chồng, bà chỉ ra sự cứng nhắc và áp đặt của xã hội đối với vai trò và trách nhiệm của phụ nữ. Bài thơ này nhấn mạnh sự cần thiết của sự tự do và độc lập trong cuộc sống.
Đánh đu
"Bốn cột khen ai khéo khéo trồng,
Người thì lên đánh kẻ ngồi trông,
Trai đu gối hạc khom khom cật
Gái uốn lưng ong ngửa ngửa lòng.
Bốn mảnh quần hồng bay phấp phới,
Hai hàng chân ngọc duỗi song song.
Chơi xuân có biết xuân chăng tá.
Cọc nhổ đi rồi, lỗ bỏ không!"
Bài thơ "Đánh đu" của Hồ Xuân Hương là một tác phẩm tinh tế và đầy hình ảnh. Với ngôn ngữ tinh tế và hình ảnh sắc nét, tạo ra một cảm giác lãng mạn và tinh thần sâu sắc. Bài thơ này mang lại những suy ngẫm về cuộc sống và tình yêu, khuyên chúng ta hãy sống vui vẻ và trân trọng từng giây phút trong cuộc đời.
Ốc nhồi
"Bác mẹ sinh ra phận ốc nhồi
Đêm ngày lăn lóc đám cỏ hôi,
Quân tử có thương thì bóc yếm
Xin đừng ngó ngoáy lỗ trôn tôi."
Bài thơ "Ốc nhồi" của Hồ Xuân Hương là một tác phẩm đầy châm biếm và hài hước, tập trung vào việc phê phán xã hội và các giá trị truyền thống. Bằng cách sử dụng hình ảnh của ốc nhồi, bà chỉ ra sự đảo ngược và nghịch lý trong xã hội, nơi mà các giá trị giả tạo và vô lý trở thành trung tâm.
Vịnh cái quạt
"Một lỗ xâu xâu mới cũng vừa
Duyên em dính dán tự ngàn xưa
Chành ra ba góc da còn thiếu
Khép lại đôi bên thịt vẫn thừa
Mát mặt anh hùng khi tắt gió
Che đầu quân tử lúc sa mưa
Nâng niu ướm hỏi người trong trướng:
“Phì phạch trong lòng đã sướng chưa?"
Bài thơ "Vịnh cái quạt" tạo ra một hình ảnh tươi đẹp và tinh tế về một chiếc quạt. Hồ Xuân Hương sử dụng biểu tượng của quạt để miêu tả tình yêu và sự ghen tị trong xã hội. Bà khéo léo sử dụng ngôn từ để truyền đạt ý nghĩa sâu sắc về lòng tham và tình cảm phức tạp.
>>>Đừng bỏ lỡ: TOP 55+ bài thơ trào phúng hay, độc đáo của các nhà thơ nổi tiếng
Thiếu nữ ngủ ngày
Mùa hè hây hẩy gió nồm đông,
Thiếu nữ nằm chơi quá giấc nồng.
Lược trúc lỏng cài trên mái tóc,
Yếm đào trễ xuống dưới nương long.
Đôi gò Bồng Đảo hương còn ngậm,
Một mạch Đào Nguyên suối chửa thông.
Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt
Đi thì cũng dở ở không xong.
Trước hết, bài thơ tôn vinh vẻ đẹp cơ thể của thiếu nữ, một vẻ đẹp căng tràn sức sống. Thế nhưng đến cuối bài Hồ Xuân Hương lại đả kích những kẻ mang danh “quân tử” đầu đội trời chân đạp đất lại rơi vào tình thế “tiến thoái lưỡng nam” không biết đi hay ở khi trước mắt mình là cô thiếu nữ ngủ ngày đầy “quyến rũ”.
Lấy chồng chung
Lấy chồng chung
Bài thơ "Lấy chồng chung" mang đến một cái nhìn châm biếm và phê phán về cuộc sống hôn nhân và việc lấy chồng chung trong xã hội truyền thống. Hồ Xuân Hương sử dụng ngôn ngữ hài hước và sắc sảo để chỉ ra những giới hạn và sự bất công mà phụ nữ phải đối mặt khi kết hôn. Bài thơ này đặt câu hỏi về ý nghĩa thực sự của tình yêu và khao khát tự do.
Không chồng mà chửa
Cả nể cho nên hóa dở dang,
Nỗi niềm chàng có biết chăng chàng
Duyên thiên chưa thấy nhô đầu dọc
Phận liễu sao đà nảy nét ngang.
Cái nghĩa trăm năm chàng nhớ chửa?
Mảnh tình một khối thiếp xin mang.
Quản bao miệng thế lời chênh lệch,
Không có, nhưng mà có, mới ngoan!
So với "Lấy chồng chung" của Hồ Xuân Hương vốn in đậm tính kịch bi hài thì bài thơ Không chồng mà chửa thiên về tiếng nói tâm tình, độc thoại, tự tình, tự nhủ, xem ra chưa được bình phẩm nhiều. Điều này có lý do bởi bài thơ khai thác cơ sự và nỗi niềm do chính mình làm nên, tự mình gánh vác hậu quả, thiên về sự vụ cá nhân, nguyên do cá nhân, không bởi xã hội.
Đề đền Sầm Nghi Đống
Ghé mắt trông lên thấy bảng treo
Kìa đền thái thú đứng cheo leo
Ví đây đổi phận làm trai được
Thì sự anh hùng há bấy nhiêu.
Nội dung: Bài thơ châm biếm, đả kịch tên tướng giặc Sầm Nghi Đống bị bại trận. Sau khi thắt cổ tự tử chết, Hoa Kiều lập đền thờ ở Gò Đống Đa. Tưởng rẳng ngôi đền thể hiện sự tôn kính, thế nhưng Hồ Xuân Hương lại hoàn toàn khác. Bà mỉa mai, khinh bỉ, nhìn với ánh mắt coi thường tên tướng bại trận. Qua đó ta thấy được vẻ đẹp của lòng tự tôn dân tộc của bà.
Bỡn bà lang khóc chồng
Văng vẳng tai nghe tiếng khóc gì
Thương chồng nên nỗi khóc tì ti
Ngọt bùi thiếp nhớ mùi cam thảo
Cay đắng chàng ơi vị quế chi
Thạch nhũ, trần bì sao để lại
Quy thân, liên nhục tẩm mang đi
Dao cầu thiếp biết trao ai nhỉ
Sinh ký chàng ơi, tử đắc quy.
Bài thơ là sự đồng cảm của hồ Xuân Hương trước nỗi đau, bất hạnh của những người góa phụ mất chồng nhưng lại có sự bỡn cợt nhẹ nhàng. Có thể thấy, tiếng khóc của người góa phụ không chỉ khóc chồng mà còn khóc cho số phận của chính mình. Bài thơ còn thể hiện sự ngang tàn, không chịu khuất phục trước số phận của nhà thơ.
Khóc Tổng Cóc
Hỡi chàng ôi hỡi chàng ôi,
Thiếp bén duyên chàng có thế thôi.
Nòng nọc đứt đuôi từ đây nhé,
Nghìn vàng khôn chuộc dấu bôi vôi.
Nội dung: chắc hẳn khi đọc bài thơ nhiều người sẽ nghĩ rằng nội dung bài thơ Khóc tổng cóc là khóc chồng chết. Thế nhưng chẳng phải tổng cóc chết mà là tình yêu giữa Hồ Xuân Hương và ông tổng bị vợ cả ngăn cản, chia rẽ. Bà coi như chồng đã chết nên dùng những từ ngữ rất giễu cợt, mỉa mai cho mối tình của mình.
Động Hương Tích
Động Hương Tích
Bài thơ "Động Hương Tích" tạo ra một hình ảnh bí ẩn và huyền bí về một địa danh. Hồ Xuân Hương sử dụng ngôn từ mạnh mẽ và tài hoa để miêu tả cảnh sắc động lòng người và gợi lên sự mê hoặc của thế gian. Bài thơ này mang nét trào phúng của Hồ Xuân Hương hướng đến mọi đối tượng, hội tủ đầy đủ những thói hư tật xấu trong xã hội phong kiến lúc bấy giờ. Chính nghệ thuật trào phúng đó là một trong những vũ khí để đấu tranh những điều xấu xa, bảo vệ lẽ phải, công lý cho con người.
Quả mít
Thân em như quả mít trên cây,
Da nó xù xì múi nó dày.
Quân tử có yêu xin đóng cọc,
Đừng mân mó nữa nhựa ra tay.
"Quả Mít" là một bài thơ của Hồ Xuân Hương được đánh giá hay đặc sắc. Bài thơ có phần ngôn từ dân dã nhưng lại vô cùng thâm thúy về ý thơ. Có thể nói “Quả mít” là một thi phẩm được đông đảo bạn đọc yêu thích.
Cái giếng
Ngõ ngay thăm thẳm tới nhà ông,
Giếng tót thanh thơi rất lạ lùng.
Cầu trắng phau phau hai ván ghép,
Nước trong leo lẻo một dòng thông.
Cỏ gà lún phún leo quanh mép,
Cá diếc le te lội giữa dòng.
Giếng ấy thanh tân ai đã biết,
Đố ai dám thả nạ rồng rồng.
Bài thơ "Cái Giếng" (Hồ Xuân Hương), tác gia viết về cái giếng nước. Đầu thơ là cái ngõ thăm thẳm, một cái giếng thanh thơi rất lạ lùng, chiếc cầu thì trắng phau phau, nước trong veo một dòng. Cỏ gà ý nói cái gáu lấy nước đang nổi quanh mép, con cá diếc le te giữa dòng. Cuối thơ ai đã biết giếng ấy, đố ai dám thả bày cá rồng rồng. Bài thơ có nét trào phúng, châm biếm rất sâu cay.
Vịnh nằm ngủ
Mùa hè hây hẩy gió nồm đông,
Tiên nữ nằm chơi quá giấc nồng.
Lược trúc chải cài trên mái tóc,
Yếm đào trễ xuống dưới nương long.
Ðôi gò Bồng Đảo sương còn ngậm,
Một lạch Đào Nguyên suối chửa thông.
Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt,
Ði thì cũng dở ở sao xong.
Bài thơ Vịnh Nằm Ngủ (Hồ Xuân Hương), tác giả viết về một mùa hè thiếu nữ bên nồm đông. Đầu thơ tác giả nói về ngày hè, thiếu nữ say xưa bên giấc nồng, chiếc yếm đào trễ xuống dưới nương long, để lộ đôi gò Bồng Đảo sương còn ngậm, một lạch Đào Nguyên suối chửa thông.Cuối thơ là thử lòng quân tử đi chẳng dứt, mà đi thì dở mà ở thì sao xong. Bài thơ có nét trào phúng, châm biếm rất sâu cay.
Đèo Ba Dọi
Một đèo một đèo lại một đèo,
Khen ai khéo vẽ cảnh cheo leo.
Cửa son tía ngắt lơ thơ móc,
Đường đá xanh rì lún phún rêu.
Phưởng phất chồi thông cơn gió tốc,
Mịt mờ ngọn cỏ lúc sương gieo.
Hiền nhân quân tử ai là chẳng,
Mỏi gối chồn chân cũng muốn trèo.
Bài thơ Đèo Ba Dội, còn có tên là Vịnh ba đèo, của Hồ Xuân Hương vừa thực lại vừa giả. Thực ở chỗ bà đã phải vượt cả ba ngọn đèo Tam Điệp và giả ở lối mô tả “đem thiên nhiên vào cơ thể con người”. Bài thơ có nét trào phúng, châm biếm rất sâu cay.
Hang Cắc Cớ
Trời đất sinh ra đá một chòm,
Nứt làm đôi mảnh hổng hòm hom.
Kẽ hầm rêu mọc trơ toen hoẻn,
Luồng gió thông reo vỗ phập phòm.
Giọt nước hữu tình rơi lõm bõm,
Con đường vô ngạn tối om om.
Khen ai đẽo đá tài xuyên tạc,
Khéo hớ hênh ra lắm kẻ dòm.
Bài thơ là biểu tượng lấp lửng hai mặt. Trước hết là nghĩa thực được gợi ra từ nhan đề bài thơ "Hang Cắc Cớ". Nnưng những ngôn từ cứ lồ lộ "Nứt làm đôi mảnh", "Kẽ hầm rêu mọc trơ toen hoẻ", "Khéo hớ hênh ra lắm kẻ dòm" ...tạo ra một nghĩa ngầm rất tục, rât dâm. Điều này làm nên nét trào phúng của bài thơ.
Vậy là các bạn đã cùng Thieuhoa chia sẻ tập thơ trào phúng của Hồ Xuân Hương châm biếm sâu cay. Hi vọng, bạn đã có thêm nhiều xúc cảm khó quên. Cảm ơn các bạn đã chia sẻ cùng bài viết ! Hẹn gặp lại các bạn trong những bài viết sau !
>>>XEM THÊM: [TOP] 15 Bài thơ Hồ Xuân Hương hay và nổi tiếng nhất
