Chế Lan Viên là nhà thơ tài năng, có vị trí rất quan trọng trong nền văn học Việt Nam hiện đại. Đến với thơ Chế Lan Viên, người đọc như bước vào một lâu đài bí mật đầy diệu kì mà càng tìm tòi, khám phá ta lại càng phát hiện thêm nhiều giá trị có ý nghĩa lớn lao về mặt nội dung cũng như nghệ thuật đặc sắc. Cùng Thiehoa chia sẻ tuyển tập thơ Chế Lan Viên "sống" mãi cùng thời gian sau đây để cảm nhận bạn nhé !
1. Đôi nét về tiểu sử cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của nhà thơ Chế Lan Viên
1.1 Tiểu sử nhà thơ mới Chế Lan Viên:
Chế Lan Viên tên thật là Phan Ngọc Hoan, sinh ra trên mảnh đất Quảng Trị. Ông là một nhà thơ, nhà văn hiện đại của nền văn học Việt Nam. Bút danh Chế Lan Viên mang hàm ý là một bông hoa lan trong khu vườn của dòng họ Chế- Một dòng họ vua chúa của dân tộc Chàm ở nước Chiêm Thành xưa. Ngoài bút danh Chế Lan Viên, ông còn có bút danh khác là Thạch Hãn, Chàng Văn, bút danh này thường được ông ký tên trên các bài báo và các bài viết ngắn in trên báo.
Chế Lan Viên bắt đầu sáng tác thơ khi mới 12, 13 tuổi. Năm 17 tuổi, tập thơ đầu tay của Chế lan Viên với nhan đề "Điêu tàn" đã được xuất bản. Đây là một trong những tập thơ bắt đầu cho "Trường Thơ Loạn". Tập thơ "Điêu tàn" đã mang lại tên tuổi cho Chế Lan Viên, giúp ông có chỗ đứng trong giới văn chương Việt Nam. Ông cùng với Hàn Mặc Tử, Yến Lan, Quách Tấn được người đương thời gọi là "Bàn thành tứ hữu" của Bình Định.
Chân dung nhà thơ Chế Lan Viên
1.2 Phong cách thơ của Chế Lan Viên:
Phong cách thơ của Chế Lan Viên được chia thành hai giai đoạn:
- Giai đoạn trước cách mạng tháng tám: Thơ của ông thời kỳ này mang màu sắc "kinh dị, thần bí, bế tắc với những hình ảnh tang thương như máu, sọ người, với những cảnh đổ nát, với tháp Chàm". Đúng nghĩa là một "trường thơ loạn".
- Giai đoạn sau Cách mạng tháng Tám: Khuynh hướng của ông là đề cập đến "cuộc sống nhân dân và đất nước, thấm nhuần ánh sáng của cách mạng". Trong thời kì 1960-1975, thơ Chế Lan Viên mang một màu sắc mới, những áng thơ sử thi hào hùng và đậm tính thời sự.
Nhà thơ Chế Lan Viên qua đời ngày 19 /06/1989, tại Bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh, hưởng thọ 69 tuổi.
Năm 1996, ông ng được nhà nước Việt Nam truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
1.3 Tác phẩm thơ tiêu biểu:
- Điêu tàn
- Gửi các anh
- Ánh sáng và phù sa
- Hoa ngày thường - Chim báo bão
- Những bài thơ đánh giặc
- Đối thoại mới
- Ngày vĩ đại
- Hoa trước lăng Người
- Dải đất vùng trời
- Hái theo mùa
- Hoa trên đá
- Tuyển tập thơ Chế Lan Viên (tập I, 1985; tập II, 1990)
- Ta gửi cho mình (1986)
- Di cảo thơ I, II, III
- Tuyển tập thơ chọn lọc
Tác phẩm văn:
- Vàng sao
- Thăm Trung Quốc (bút ký)
- Những ngày nổi giận (bút ký,)
- Bác về quê ta (tạp văn,)
- Giờ của đô thành (bút ký)
- Nàng tiên trên mặt đất
Tiểu luận phê bình tiêu biểu:
- Kinh nghiệm tổ chức sáng tác
- Nói chuyện thơ văn
- Vào nghề
- Phê bình văn học
- Suy nghĩ và bình luận
- Bay theo đường bay dân tộc đang bay
- Nghĩ cạnh dòng thơ
- Từ gác Khuê Văn đến quán Trung Tân
- Ngoại vi thơ
- Nàng và tôi
2. Chùm thơ Chế Lan Viên trước cách mạng tháng Tám mang màu sắc kinh dị, thần bí
Thơ của ông thời kỳ này mang màu sắc "kinh dị, thần bí, bế tắc với những hình ảnh tang thương như máu, sọ người, với những cảnh đổ nát, với tháp Chàm". Đúng nghĩa là một "trường thơ loạn", tiêu biếu có tập thơ "Điêu tàn". Sau đây là một số bài thơ tiêu biểu trong giai đoạn này.
Tập thơ "Điêu tàn" của Chế Lan Viên trước cách mạng tháng Tám
Cái sọ người
Này chiếc sọ người kia, mi hỡi!
Dưới làn xương mỏng mảnh của đầu mi
Mi nhớ gì, tưởng gì trong đêm tối?
Mi trông mong ao ước những điều chi?Mi nhớ đến cảnh pháp trường ghê rợn
Sọ muôn người lần lượt đuổi nhau rơi?
Hay mi nhớ những đêm mờ rùng rợn
Hồn mi bay trong đốm lửa ma trơi?Có tìm chăng, những chiều không tiếng gió
Của người mi thi thể rữa tan rồi?
Có tưởng lại mảnh hồn mi đau khổ
Đang lạc loài trong Cõi Chết xa xôi?Hỡi chiếc sọ, ta vô cùng rồ dại
Muốn riết mi trong sức mạnh tay ta!
Để những giọt máu đào còn đọng lại
Theo hồn ta, tuôn chảy những lời thơTa muốn cắn mi ra từng mảnh nhỏ!
Muốn điên cuồng nuốt cả khối xương khô!
Để nếm lại cả một thời xưa cũ
Cả một dòng năm tháng đã trôi xa!
Những sợi tơ lòng
Tôi không muốn đất trời xoay chuyển nữa
Với tháng ngày biền biệt đuổi nhau trôi
Xuân đừng về! Hè đừng gieo ánh lửa!
Thu thôi sang! Đông thôi lại não lòng tôi!Quả đất chuyển giây lòng tôi rung động
Nỗi sầu tư nhuần thấm cõi Hư Vô!
Tháng ngày qua, gạch Chàm đua nhau rụng
Tháp Chàm đua nhau đổ dưới trăng mờ!Lửa hè đến! Nỗi căm hờn vang dậy!
Gió thu sang thấu lạnh cả hồn thơ!
Chiều đông tàn, như mai xuân lộng lẫy
Chỉ nói thêm sầu khổ với ưu tư!Tạo hoá hỡi! Hãy trả tôi về Chiêm quốc!
Hãy đem tôi xa lánh cõi trần gian!
Muôn cảnh đời chỉ làm tôi chướng mắt!
Muôn vui tươi nhắc mãi vẻ điêu tàn!Hãy cho tôi một tinh cầu giá lạnh
Một vì sao trơ trọi cuối trời xa!
Để nơi ấy tháng ngày tôi lẩn tránh
Những ưu phiền, đau khổ với buồn lo!
Điệu nhạc điên cuồng
Hầu ran nóng, lửa hồng bừng cháy mắt
Máu hồng tươi lay vỡ cả thành tim
Đâu điệu nhạc điên cuồng ta khao khát
Chẳng vang lên tràn ngập suối träng êm?Đem mau đây, chiếc sọ dừa ứ huyết
Chiếc xương khô rợn trắng khí tinh anh!
Và rót mau trong hồn ta tê liệt
Những nguồn mơ rồ dại, hỡi yêu tinh!Ta sẽ nhịp khớp xương lên đỉnh sọ
Ta sẽ ca những giọng của Hồn Điên
Để máu cạn, hồn tàn, tim tan vỡ
Để trôi đi ngày tháng nặng ưu phiền!Để hưởng lấy một giờ không tục lụy
Để uống vào một phút chết say sưa!
- Nhạc trần gian khôn vui hồn quạnh quẽ
Rượu trần gian gây nhớ vết thương xưa.
Tắm trăng
Ta cởi truồng ra! Ta cởi truồng ra!
Ngoài kia trăng sáng chảy bao la
Ta nhảy vào quay cuồng thôi lăn lộn
Thôi ngụp lặn trong ánh vàng hỗn độn
Cho trăng ghì, trăng riết cả làn daAi cởi dùm ta? Ai lột dùm ta?
Chưa lõa lồ thịt còn nằm trong da!
Chưa trần truồng óc còn say trong ý!
Trăng chưa lấp đầy xương, chưa ngấm tủy
Hồn vẫn còn chưa uống hết hương hoaTôi là kết tinh của ánh trăng trong
Sao không cho tôi đến chốn Hư Không?
Tôi muốn ngồi, trăng cứ đè tôi xuống!
Khát lắm rồi! Hãy mau cho tôi uống!
Cho nguôi đi nhớ tiếc với trông mong!Đã hết trăng rồi! Đã hết trăng rồi!
Không! Không đâu! Trên những đảo mây trôi
Vừa dâm dục ôm trăng vờ vật ngủ
Còn rất nhiều những suối vàng rực rỡ
Múc ào đi, trút cả xuống hầu tôi!
Những nấm mồ
Hãy chôn sâu nụ cười trên môi thắm
Hãy giết đi lời hát đáy hầu người
Đừng tìm nữa, của hoa tươi, sắc thắm
Của muôn chim, tiếng ngọc bạn lòng ơi!Vì mỗi phút vui tuổi thêm nhắc tới
Những điên cuồng chôn tận đáy hồn mơ
Những sầu muộn trong thành tim u tối
Trong mắt buồn, hình ảnh buổi ngây thơCả Dĩ Vãng là chuỗi mồ vô tận
Cả Tương Lai là chuỗi huyệt chưa thành
Và Hiện Tại, biết cùng chăng hỡi bạn
Cũng đương chôn lặng lẽ chuỗi ngày xanh!Trong nắng hè lá tươi đà đổi sắc
Dệt mùa thu sắp đến. Tựa đời ta
Chuỗi ngày xanh hùa theo nhau phai nhạt
Dệt tấm màn quàng liệm tấm hồn ta!
Đêm tàn
Ta cùng Nàng nhìn nhau không tiếng nói
Sợ lời than lay đổ cả đêm sâu
Đôi hơi thở tìm nhau trong bóng tối
Đôi linh hồn chìm đắm bể U Sầu“- Chiêm nương ơi, cười lên đi, em hỡi!
Cho lòng anh quên một phút buồn lo!
Nhìn chi em chân trời xa vòi vọi
Nhớ chi em sầu hận nước Chàm ta?Này, em trông một vì sao đang rụng
Hãy nghiêng mình mà tránh đi, nghe em!
Chắc có lẽ linh hồn ta lay động
Khi vội vàng trở lại nước non Chiêm”Lời chưa dứt, bóng đêm đà vụt biến!
Tình chưa nồng, đã sắp phải phôi pha!
Trên trần gian vầng ô kia đã đến
Gỡ hồn Nàng ra khỏi mảnh hồn ta!
Đêm xuân sầu
Trời xuân vắng. Cỏ cây rên xào xạc
Bóng đêm luôn hoảng hốt mãi không thôi
Gió xuân lạnh, ngàn sâu thôi ca hát
Trăng xuân sầu, sao héo, cũng thôi cườiTrên đồi lạnh, tháp Chàm sao ủ rũ
Hay hận xưa muôn thuở vẫn chưa nguôi?
Hay lãnh đạm, Hời không về tháp cũ
Hay xuân sang. Chiêm nữ chẳng vui cười?Bên tháp vắng, còn người thi si hỡi
Sao không lên tiếng hát đi, người ơi?
Mà buồn bã, âu sầu trong đêm tối
Người vẫn nằm há miệng đớp sao rơi?
Bóng tối
Cả cảnh vật trần gian cùng mờ xoá
Trong màn đen huyền bí. Ta bảo lòng
"Ngày mai đây muôn loài đều tan rã
Vũ trụ kia rồi biến ra Hư Không!"Nhưng ai bảo đêm trần là cõi Chết?
Này, muôn cây chắp nối điệu than dài
Này nghe chăng trong trời sâu mờ mịt
Tiếng muôn trùng rên rỉ giọng bi ai?Trong làng xa, tiếng trẻ thơ kêu khóc
Đàn chó già nguyền rủa bóng đêm lan
Và mõ làng não nùng reo lốc cốc
Tựa đầu lâu reo dưới khớp xương tànCũng như thế, nơi xa xăm trong cõi Chết
Bao cô hồn vẫn sống tháng ngày qua
Nước non Chàm chẳng bao giờ tiêu diệt
Tháng ngày qua vẫn sống với đêm mờTa hãy nghe, trong mồ sâu lạnh lẽo
Tiếng thịt người nảy nở tiếng xương rên
Ta hãy nghe, mơ màng trong cỏ héo
Tiếng cô hồn lặng thở khí trời đêm!Ta hãy nghe, trong lòng bao đỉnh Tháp
Tiếng thở than, lời oán trách cơ trời
Ta hãy nghe, trong gạnh Chàm rơi lác đác
Tiếng máu Chàm ri rỉ chảy không thôiLòng hỡi lòng! biết đâu là Âm giới?
Biết nơi đâu Cõi Sống của muôn người?
Trong U Minh hồn ta đương lạc lối
Trông tháng ngày, yên để lệ sầu rơi!
Đám ma
Dưới hàng tre cao gieo làn bóng mảnh
Ánh đuốc mờ nhợt nhạt lạnh lùng soi
Chiếc hòm con êm đi trong sương lạnh
Người mẹ già nức nở lên đôi hồiTa lặng lẽ nhìn muôn sao tự hỏi
- Mảnh hồn ta tiêu diệt tự bao giờ?
Mà trong chiếc hòm con kia u tối
Có phải chăng thi thể của người ta?
Văng vẳng nghe trong không giới bao la
Một vì sao êm gieo lời đáp lại!
Mồ không
Và xương khô, và sọ dừa, và thịt nát
Và hơi âm rờn rợn của yêu tinh
Loài người đã mang đi qua mộ khác
Để lòng ta trống trải khí thiêng linhThôi vắng bặt từ nay bao giây phút
Mà tiếng cười ghê rợn dậy vang mồ!
Mà hơi khóc rung dài giây gió lướt
Mà thời gian náo động cõi Hư Vô!Hồn ma ơi! Hồn ma ơi! có nhớ
Nơi mi hằng chôn gửi hận Trần Gian?
Nơi đã khô của mi bao máu đỏ
Bao tủy nồng, nào trắng với xương tàn?Mi có biết rồi đây trong những buổi
Mà sao sa rung chuyển đáy mồ không
Mà nắng chếch huyệt sâu um cỏ dại
Ta buồn thương, nhớ tiếc, với trông mong?Hồn ma ơi! Trong những đêm u tối
Mi tung mây về chân trời vòi vọi
Hãy mau nghiêng cánh lại ở bên mồ
Phủ lòng ta say đắm chút hương mơ!Lời của mồ không:
Ở đâu rồi, người nhớ mong yêu tưởng
Mà phách hồn vừa ôm ấp trong tay?
Quá xa xôi phút giây chan chứa mộng!
Vỡ tan rồi! cốc rượu ứa hơi say!Nàng hỡi Nàng! trên tay ta là mộ trống
Trong lòng ta là huyệt bỏ, với trong hồn
Là mồ không lạnh lùng sương giá đọng
Toàn khổ đau, sầu não với lo buồn!Hãy cho ta lúc vui trên tay khác
Một chút Thương an ủi tấm lòng đau
Như hồn ma, trong khi về mộ khác
Còn đôi hồi dừng cánh viếng mồ sâu
Hồn trôi
Cô em ơi! đằng xa cây toả bóng
Sao cô không ngồi đợi giấc mơ nồng?
Đến chi đây, cho thân cô rung động
Lớp hồn tôi êm rải khắp trời trong?Đừng hát nữa! Tiếng cô trong trẻo quá
Khiến hồn tôi tê liệt khó bay cao
Này, im đi, nhìn xem, trong kẽ lá
Một mặt trời giả dạng một vì saoNgoài xa xa, không, ngoài xa xa nữa
Thấy không cô, ánh nắng kéo hồn tôi?
Đến những chốn êm đềm như hơi thở
Nồng tươi như suối máu lúc ban maiCô bảo: Hồn có hay không trở lại
Một khi trôi vào giữa giấc mơ cuồng?
- Có, cô ơi, hồn tôi rồi trở lại
Với lòng điên, ý chết, với tình thương.
Máu xương
Ta không muốn đợi ngày hơi thở tắt
Cánh Thời Gian bay chậm quá, người ơi!
Ngày cứ xuân, tuỷ cứ nóng, máu cứ tươi
Biển Trần Gian. thuyền hồn không gặp bến
Mà sầu não khổ đau nào ngớt đến!Hãy tìm cho một nấm mộ hoang tàn
Đào đất lên, cậy cả nắp hòm săng
Hãy chôn chặt thân ta vào chốn ấy
Ta sẽ uống máu lan cùng tủy chảy
Ta sẽ nhai thịt nát với xương khô
Lấy hơi ma nuôi sống tấm hồn mơ
Luyện âm khí chuyển rung bao mạch máuNgươi khóc lóc, thở than, ngươi run sợ?
Có gì đâu cuồng dại, hỡi ngươi ơi?
Ai? Trần gian không uống máu đào tươi?
Không hút tận tủy xương bao kẻ khác?
Trong tiếng cười, trong câu ca, trong điệu hát
Trong những đêm đầy thịt, sáng nư mơ
Có hay chăng, ngươi hỡi, với xương khô
Với máu đỏ, tuỷ nồng, mờ sắc rượu?
Đừng quên lãng
Ôi rồ dại muôn người trên quả đất
Trí vô tư theo đuổi mộng ngông cuồng
Ở trần gian, muốn thoát khói U Buồn
Trong cõi sống, ưng ra vòng khổ sở
Đua nhau cười, không đua nhau nức nở
Tháng ngày qua, theo đuổi ánh Vui Tươi
Ôi biết bao rồ dại của muôn người!
Họ muốn lấy Màn Quên che lấp cả
Cả Đau Thương, cả Dĩ Vãng xa xôi!
Hỡi muôn người, hãy xa dòng Quên Lãng
Để sầu, lo, buồn, giận đắm say lòng
Cứ yêu thương, cứ nhớ tiếc, mơ mòng!
Những cảnh cũ không bao giờ còn nữa
Cho đến lúc hồn ta trong hơi thở
Vẫn yên vui về cõi chết xa xôi!
Vì U Buồn là những đoá hoa tươi
Và đau khổ là chiến công rực rỡ
Quên sao được! hỡi loài người ngu dại
Quả tim ta là một khối U Buồn
Mạch máu ta là những mối Đau Thương
Mà quả đất là khối sầu vô hạn
Mà mỗi người là một lời ta thán
Của Hoá Công gieo rắc xuồng trần ai!
Cứ khóc đi những cảnh cũ xa xôi!
Cho hồn ta rộng lan vào Dĩ Vãng
Cứ than đi những ngày vui có hạn
Cho thân ta tan với hạt châu rơi!
Ánh Sáng
Cả trời đất đêm nay tràn ánh sáng
Bên Chiêm nương ta say uống nguồn mơ
Miệng đầy trăng khôn cất một lời thơ
Mắt đầy ánh sao sa khôn thể nhắm
Tai đầy tiếng ái ân lời say đắm
Cũng không nghe tiếng động của trần gian
Mũi đầy hương xa lạ xứ Hoa Trăng
Ngăn hơi thở. Trí thơ ngây đầy mộng
Cũng khôn gieo lấy một vài ý tưởngCó ai không trên tận đảo mây trôi?
Quăng xuống đây dải lụa, hỡi ai ơi!
Để mau đem hồn ta đi cõi khác!
Trời thăm thẳm! Lời vang không tiếng đáp!
Đêm Xuân Sầu
Trời xuân vắng. Cỏ cây rên xào xạc
Bóng đêm luôn hoảng hốt mãi không thôi
Gió xuân lạnh, ngàn sâu thôi ca hát
Trăng xuân sầu, sao héo, cũng thôi cườiTrên đồi lạnh, tháp Chàm sao ủ rũ
Hay hận xưa muôn thuở vẫn chưa nguôi?
Hay lãnh đạm, Hời không về tháp cũ
Hay xuân sang. Chiêm nữ chẳng vui cười?Bên tháp vắng, còn người thi si hỡi
Sao không lên tiếng hát đi, người ơi?
Mà buồn bã, âu sầu trong đêm tối
Người vẫn nằm há miệng đớp sao rơi?
>>>ĐỪNG BỎ LỠ: Tuyển tập thơ Tế Hanh - hình ảnh quê hương, đất nước luôn chảy mãi
3. Tuyển tập thơ Chế Lan Viên sau cách mạng tháng Tám vô cùng đặc sắc
Sau cach mạng tháng Tám, khuynh hướng của ông là đề cập đến "cuộc sống nhân dân và đất nước, thấm nhuần ánh sáng của cách mạng". Trong thời kì 1960-1975, thơ Chế Lan Viên mang một màu sắc mới, những áng thơ sử thi hào hùng và đậm tính thời sự. Sau đây là những bài thơ tiêu biểu của giai đoạn này.
"Tiếng hát con tàu" của Chế Lan Viên
Người Đi Tìm Hình Của Nước
Đất nước đẹp vô cùng. Nhưng Bác phải ra đi
Cho tôi làm sóng dưới con tàu đưa tiễn Bác
Khi bờ bãi dần lui làng xóm khuất
Bốn phía nhìn không một bóng hàng treĐêm xa nước đầu tiên, ai nỡ ngủ
Sóng vỗ dưới thân tàu đâu phải sóng quê hương
Trời từ đây chẳng xanh màu xứ sở
Xa nước rồi, càng hiểu nước đau thươngLũ chúng ta ngủ trong giường chiếu hẹp
Giấc mơ con đè nát cuộc đời con
Hạnh phúc đựng trong một tà áo đẹp
Một mái nhà yên rủ bóng xuống tâm hồnTrăm cơn mơ không chống nổi một đêm dày
Ta lại mặc cho mưa tuôn và gió thổi
Lòng ta thành con rối
Cho cuộc đời giật dâyQuanh hồ Gươm không ai bàn chuyện vua Lê
Lòng ta đã thành rêu phong chuyện cũ
Hiểu sao hết những tấm lòng lãnh tụ
Tìm đường đi cho dân tộc theo điHiểu sao hết “Người đi tìm hình của Nước”
Không phải hình một bài thơ đá tạc nên người
Một góc quê hương nửa đời quen thuộc
Hay một đấng vô hình sương khói xa xôiMà hình đất nước hoặc còn hoặc mất
Sắc vàng nghìn xưa, sắc đỏ tương lai
Thế đi đứng của toàn dân tộc
Một cách vin hoa cho hai mươi lăm triệu con ngườiCó nhớ chăng hỡi gió rét thành Ba Lê
Một viên gạch hồng, Bác chống lại cả một mùa băng giá
Và sương mù thành Luân Đôn, ngươi có nhớ
Giọt mồ hôi Người nhỏ giữa đêm khuya?Đời bồi tàu lênh đênh theo sóng bể
Người đi hỏi khắp bóng cờ châu Mỹ, châu Phi
Những đất tự do, những trời nô lệ
Những con đường cách mạng đang tìm điĐêm mơ nước, ngày thấy hình của nước
Cây cỏ trong chiêm bao xanh sắc biếc quê nhà
Ăn một miếng ngon cũng đắng lòng vì Tổ quốc
Chẳng yên lòng khi ngắm một nhành hoaNgày mai dân ta sẽ sống sao đây?
Sông Hồng chảy về đâu? Và lịch sử?
Bao giờ dải Trường Sơn bừng giấc ngủ
Cánh tay thần Phù Đổng sẽ vươn mây?Rồi cờ sẽ ra sao? Tiếng hát sẽ ra sao?
Nụ cười sẽ ra sao?Ơi, độc lập!
Xanh biết mấy là trời xanh Tổ quốc
Khi tự do về chói ở trên đầuKìa mặt trời Nga bừng chói ở phương Đông
Cây cay đắng đã ra mùa quả ngọt
Người cay đắng đã chia phần hạnh phúc
Sao vàng bay theo liềm búa công nôngLuận cương đến Bác Hồ. Và Người đã khóc
Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lênin
Bốn bức tường im nghe Bác lật từng trang sách gấp
Tưởng bên ngoài, đất nước đợi mong tinBác reo lên một mình như nói cùng dân tộc
“Cơm áo là đây! Hạnh phúc đây rồi!”
Hình của Đảng lồng trong hình của Nước
Phút khóc đầu tiên là phút Bác Hồ cườiBác thấy:dân ta bưng bát cơm mồ hôi nước mắt
Ruộng theo trâu về lại với người cày
Mỏ thiếc, hầm than, rừng vàng, bể bạc
Không còn người bỏ xác bên đường rayGiặc nước đuổi xong rồi. Trời xanh thành tiếng hát
Điện theo trăng vào phòng ngủ công nhân
Những kẻ quê mùa đã thành trí thức
Tăm tối cần lao nay hoá những anh hùngNước Việt Nam nghìn năm Đinh Lý Trần Lê
Thành nước Việt nhân dân trong mát suối
Mái rạ nghìn năm hồng thay sắc ngói
Những đời thường cũng có bóng hoa cheÔi! Đường đến với Lênin là đường về Tổ quốc…
Tuyết Mat-xcơ-va sáng ấy lạnh trăm lần
Trong tuyết trắng như đọng nhiều nước mắt
Lênin mất rồi. Nhưng Bác chẳng dừng chânLuận cương của Lênin theo Người về quê Việt
Biên giới còn xa. Nhưng Bác thấy đã đến rồi
Kìa, bóng Bác đang hôn lên hòn đất
Lắng nghe trong màu hồng, hình đất nước phôi thai
Tiếng Hát Con Tàu
Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Khi lòng ta đã hoá những con tàu
Khi Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâuCon tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?
Bạn bè đi xa, anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió ngàn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăngĐất nước mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kiaTrên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã anh hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay rạt rào đã chín trái đầu xuânƠi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa
Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường
Con đã đi nhưng con cần vượt nữa
Cho con về gặp lại mẹ yêu thươngCon gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưaCon nhớ anh con, người anh du kích
Chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn
Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách
Đêm cuối cùng anh cởi lại cho conCon nhớ em con, thằng em liên lạc
Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ
Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc
Mười năm tròn! Chưa mất một phong thưCon nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc
Năm con đau, mế thức một mùa dài
Con với mế không phải hòn máu cắt
Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôiNhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nào qua, lòng lại chẳng yêu thương?
Khi ta ở, chi là nơi đất ở
Khi ta đi, đất đã hoá tâm hồn!Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân đến chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hoá quê hươngAnh nắm tay em cuối mùa chiến dịch
Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng
Đất Tây Bắc tháng ngày không có lịch
Bữa xôi đầu còn toả nhớ mùi hươngĐất nước gọi ta hay lòng ta gọi?
Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm gaMắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng
Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào
Rẽ người mà đi, vịn tay mà đến
Mặt đất nồng nhựa nóng của cần laoNhựa nóng mười năm nhân dân máu đổ
Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ
Mười năm chiến tranh, vàng ta đau trong lửa
Nay trở về, ta lấy lại vàng taLấy cả những cơn mơ! Ai bảo con tàu không mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya không uống một vầng trăng
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân
Tiếng Hát Con Tàu
Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Khi lòng ta đã hoá những con tàu
Khi Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâuCon tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?
Bạn bè đi xa, anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió ngàn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăngĐất nước mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kiaTrên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã anh hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay rạt rào đã chín trái đầu xuânƠi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa
Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường
Con đã đi nhưng con cần vượt nữa
Cho con về gặp lại mẹ yêu thươngCon gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưaCon nhớ anh con, người anh du kích
Chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn
Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách
Đêm cuối cùng anh cởi lại cho conCon nhớ em con, thằng em liên lạc
Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ
Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc
Mười năm tròn! Chưa mất một phong thưCon nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc
Năm con đau, mế thức một mùa dài
Con với mế không phải hòn máu cắt
Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôiNhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nào qua, lòng lại chẳng yêu thương?
Khi ta ở, chi là nơi đất ở
Khi ta đi, đất đã hoá tâm hồn!Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân đến chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hoá quê hươngAnh nắm tay em cuối mùa chiến dịch
Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng
Đất Tây Bắc tháng ngày không có lịch
Bữa xôi đầu còn toả nhớ mùi hươngĐất nước gọi ta hay lòng ta gọi?
Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm gaMắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng
Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào
Rẽ người mà đi, vịn tay mà đến
Mặt đất nồng nhựa nóng của cần laoNhựa nóng mười năm nhân dân máu đổ
Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ
Mười năm chiến tranh, vàng ta đau trong lửa
Nay trở về, ta lấy lại vàng taLấy cả những cơn mơ! Ai bảo con tàu không mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya không uống một vầng trăng
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân.
Nguồn Thơ Của Tôi
Nghìn năm trước đền đài bùng lửa cháy
Họa binh đao lay chuyển nước non Chàm
Nghìn năm trước tiếng reo hò vang dậy
Chốn bình sa máu đỏ chảy mênh mangDòng máu ấy trôi qua bao thế kỷ
Dưới màn quên ảm đạm, dưới sương mờ
Một chiều kia, một chiều kia vắng vẻ
Máu đào tuôn tràn ngập cả lòng taMột chiều kia máu đào dâng lênh láng
Theo bút cùn huyết thắm nhẹ nhàng tuôn
Đấy những cảnh u huyền hay xán lạn
Mà chiều kia người thấy ở điêu tàn.
Trời Đã Lạnh Rồi
Đổi gió mùa thu trời lạnh chăng em?
Màu xanh khuất mà mây cũng vắng
Hiu hắt lòng ta như thiếu nắng
Như căn nhà những tháng không emRoi trên cành chừng đã đi qua
Chen lá lục quả bàng vàng đã chín
Cỏ có dễ mềm hơn vì sương bén
Cúc bên đường nghiêng những giọt sương hoaMùa thu chừng biết ta xa cách
Gió nửa đêm từng lúc gọi ta hoài
Nhắc anh biết miền xa em chẳng ngủ
Nhớ những ngày chăn mỏng đắp chung đôi.
Thóc Mới Điện Biên
Nghĩa trang
Chói trang
Sắc vàng
Một mùi hương vời vợi
Đang bay đầy nghĩa trangNhà dân chật
Dân lên đây phơi thóc
Thóc của dân
Che kín mộ anh hùngNhớ ngày nào
Các anh đi đánh giặc
Bảo vệ mùa
Về sống ở trong dânTô Vĩnh Diện, Trần Can
Mộ anh Giót, anh Đàn
Năm trăm mộ anh hùng ngời chói thóc
Dưới đồi xa
Pháo thù gục mặt
Lúa đã chín
Chỗ tầm câu đại bác
Lúa chín thơm
Đầy một sắc trưa vàngNghĩa trang…
… Thời gian…
Hạt thóc
Nên vàng
Như tình của nhân dân ủ ấp…
Cầm hạt thóc trên tay
Nặng máu người đã khuất… Lại nghĩ về phương Nam
Cảnh Giác
Trận chiến đấu còn dài
Nòng súng xin chớ nguội
Chớ tựa lưng vào cờ
Lấy chiến công làm gối
Trong khi chờ giặc tới
Lui dưới một cành hoaCon diều hâu xuống bùn
Đã muốn chồm lại cánh
Chúng nuôi những kho bom
Và hoài thai trận đánhXin chớ xem thời cuộc
Là một chiếc giường êm
Nằm lên đấy nghe tin
Rồi chăn chiếu ngủ yên
Tên giết người nằm cạnhGiặc Mỹ mở tay ra
Hãy khép bàn tay lại
Đều để kiếm máu người
Làm thức ăn mỗi buổi…
Nếu máu cũ vừa khô
Chúng đi tìm máu mớiKhi giặc nói chiến tranh
Bom rơi nghìn cân nặng
Và khi nói hoà bình
Là chúng đang… nhằm bắnKìa chúng đeo nhẫn vàng
Đến Hội đồng bảo an.
Tổ Quốc bao giờ đẹp thế này chăng?
Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm
Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?
- Chưa đâu! Và ngay cả trong những ngày đẹp nhất
Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hoá thành văn
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng...Những ngày tôi sống đây là ngày đẹp hơn tất cả
Dù mai sau đời muôn vạn lần hơn!
Trái cây rơi vào áo người ngắm quả
Đường nhân loại đi qua bóng lá xanh rờn
Mặt trời đến mỗi ngày như khách lạ
Gặp mỗi mặt người đều muốn ghé môi hôn...Cha ông xưa từng đấm nát tay trước cửa cuộc đời
Cửa vẫn đóng và Đời im ỉm khoá
“Những pho tượng chùa Tây Phương” không biết cách trả lời
Cả dân tộc đói nghèo trong rơm rạ...
Văn chiêu hồn từng thấm giọt mưa rơi!Có phải cha ông đến sớm chăng và cháu con thì lại muộn
Dẫu có bay giữa trăng sao cũng tiếc không được sống phút bây giờ
Buổi đất nước của Hùng Vương có Đảng
Mỗi người dân đều được thấy Bác Hồ
Thịt xương ta giặc phơi ngoài bãi bắn
Lại tái sinh từ Pắc Bó, Ba Tơ...Không ai có thể ngủ yên trong đời chật
Buổi thuỷ triều vẫy gọi những vầng trăng
Mỗi gié lúa đều muốn thêm nhiều hạt
Gỗ trăm cây đều muốn hoá nên trầm
Mỗi chú bé đều nằm mơ ngựa sắt
Mỗi con sông đều muốn hoá Bạch Đằng...Ôi! Trường Sơn vĩ đại của ta ơi!
Ta tựa vào Ngươi, kéo pháo lên đồi
Ta tựa vào Đảng ta, lên tiếng hát
Dưới chân ta, đến đầu hàng Đờ Cát
Rồng năm móng vua quan thành bụi đất
Mỗi trang thơ đều dội tiếng ta cười!
Đều lộng hương thơm những cánh đồng hợp tác
Chim cu gần, chim cu gáy xa xa...
Ruộng đoàn tụ nên người thôi chia cắt
Đêm no ấm, giọng chèo khuya khoan nhặt
Lúa thêm mùa khi lúa chín về taRồi với đôi tay trắng từ Đinh, Lý, Trần, Lê... Đảng làm nên công nghiệp
Điện trời ta là sóng nước sông Hồng
An Dương Vương hãy dậy cùng ta xây sắt thép
Loa thành này có đẹp mắt Người chăng?Ong bay nhà khu tỉnh uỷ Hưng Yên
Mật đồng bằng mùa nhãn ngọt môi em
Cây xanh ngắt đất bạc màu Vĩnh Phúc...
Ôi! cái thuở lòng ta yêu Tổ quốc
Hạnh phúc nào không hạnh phúc đầu tiên?Ôi, cái buổi sinh thành và tái tạo
Khi thiếu súng và khi thì thiếu gạo
Nhưng phù sa này đẻ ra những Cà Mau thịnh vượng mai sau
Dẫu là Chúa cũng sinh từ ruột máu
Ta đẻ ra Đời, sao khỏi những cơn đauHãy biết ơn vị muối của đời cho thơ chất mặn!
Ôi! thương thay những thế kỷ vắng anh hùng
Những đất nước thiếu người cầm thanh gươm nghìn cân ra trận...
Nhà thơ sinh đồng thời với mưa phùn và những buổi hoàng hôn
Cả xứ sở trắng một màu mây trắng!
Ai biết mây trên trời buồn hơn hay thơ mặt đất buồn hơn?
Chọn thời mà sống chăng? Anh sẽ chọn năm nào đấy nhỉ?
Cho tôi sinh ra buổi Đảng dựng xây đời
Mắt được thấy dòng sông ra gặp bể
Ta với mẻ thép gang đầu là đứa trẻ sinh đôi
Nguyễn Văn Trỗi ra đi còn dạy chúng ta cười...
Cho tôi sinh giữa những ngày diệt Mỹ
Vóc nhà thơ đứng ngang tầm chiến luỹ
Bên những dũng sĩ đuổi xe tăng ngoài đồng và hạ trực thăng rơi.
Bác vẫn còn đây
Chớ để quân thù nghe ta khóc, ơi em
Vết thương phải thành sẹo ngay đi mà đánh giặc
Đã đau rồi đừng khóc để đau thêm
Ta còn cả đời ta mà khóc BácBom Mỹ nguỵ tranh thủ phút này để tấn công ta
Pháo đài máu với những bom bảy tấn
Nguyện thương đau không thành tiếng khóc oà
Ta đau đấy nhưng giết thù, ta vẫn sẵnTa có nước mắt thương đau nhưng ta còn có lửa thương đau
Giặc nếm cái chết lúc ta cười, cho chúng nếm thêm ngày ta khóc
Hễ đau nhiều thì dao chém lại càng sâu
Xuất kích lớn là giữa ngày tang tócHai mươi năm trôi phút giây nào Bác không nghĩ đến miền Nam ?
Miền Nam "máu trong máu" và "thịt trong thịt" Bác.
Lá bàng rơi
Năm hết đến nơi
Lá bầm quá nửa
Một đêm em rét dữ
Thì lá bàng anh rơi.Lá bàng rơi đầy sân
Sáng phòng ta mở cửa
Cây trơ những đường gân
Thời gian đi qua đó.Hết năm hết năm rồi
Những năm làm ra đời
Câu thơ đang viết dở
Mà lá bàng cứ rơi.
Cầu nguyện
Hỡi em ban mai
Trời trong tinh khiết
Gió chưa có lời
Mây chưa có vết
Anh là đêm bão
Chờ mong em về
Cho cơn bão chết
Cho lòng nguôi đi.
Em là ban mai
Hàng cây không lời
Bầy chim thiêm thiếp
Lòng người tinh khôi.
Gió lật lá sen hồ
Gió thổi lá sen hồ lật lại phía bên kia
Phía ấy gọi anh về
Về đâu chưa biết nữa?
Chỉ biết hồn anh lật lại cùng với gió
Ở trong hồn ai đó ném thia lia.Phía bên này lá sen là cuộc đời quá cũ
Danh vọng, giấy tờ, bàn tủ...
Hoan hô và chửi rủa...
Thế mà lật lá sen hồ, bỗng chốc phía bên kia.
Bỗng chốc là mùi hương ở bên kia lá,
Là ánh trăng ở trong tiếng gió,
Là thì thầm ánh sao khuya
Trong cỏ...
Gọi anh đi.
À quên, chính là gọi anh về.
Về quê...
Về cái gì như tiền thân mà anh đánh mất
Mà lá sen hồ từng che khuất.
Rồi lá sen hồ lật lại
Cho hồn anh lắng nghe.
Nghe... Nghe...
Trong khoảnh khắc phút giây nghe hết
Sống chết, sống chết...
Hai từ ấy như thoi reo, lụa dệt
Không có phía bên này
Không có phía bên kia.
Phía bên này lá sen là cuộc đời rất tuyệt
Mà bên ha lá sen cũng là cuộc đời
Hồn anh ném thia lia.
Cho em
Anh cho em được những gì?
Cho em vầng trăng non sau cành tre ấy
Cho mùi hương lúa đêm khuya
Cho dòng sông nước chảy...
Những cái ấy anh không cho thì em không thấy
Em yêu nhiều hơn dòng sông nước chảy khi mà anh cho
Đất nước ta
Đất nước gì mà tuổi trong nôi đã phải nhảy lên mình ngựa thép đi đánh giặc
Đang cưỡi trâu, chơi cờ lau cũng phải bỏ chơi mà đánh giặc
Chiếc gối lông nga cũng có âm mưu của giặc trộn vào
Yêu mà bị chém rơi đầu vì Mỵ Châu hóa giặc!
Cho đến cùng phải hóa Sơn Tinh, Thủy Tinh
Đánh giặc cùng nhau huy động núi non, lũ lụt vào vòng chiến tình yêu
Mà cướp một cô Nàng.
Đừng quên
Hỡi ai đi lên phía trước chớ quên sau lưng mình cái hang Pắc Bó
Đi tận cùng năm tháng không quên
Đi khuất lấp vẫn còn nhớ mãi
Đi muôn xa còn quay lại ngoái nhìn.
Qua Điện Biên, Ấp Bắc đừng quên
Vượt sông Hồng, sông Cửu không quên
Đong mùa vàng năm tấn, nào quên
Gặt vạn ngày thắng Mỹ, không quên.
Cả nước mắt, hang này là độc lập
Thay non sông đón Bác buổi ban đầu
Rừng hiền hậu suối khe chất phác
Lịch sử lấy nơi này làm đất chôn rau.
Dù muôn trùng còn cách mũi Cà Mau
Một tấc đất đã là Tổ quốc
Nay có trong tay trời Nam bể Bắc
Dám đâu quên hang nhỏ thuở ban đầu.
Hang mở nước
Ai đi lên phía trước
Chớ quên sau lưng mình
Cái cửa hồng bình minh
Chốn hang sâu mổ nước.
Nay núi sông hiển hách, nhìn đây
Cầm trang thơ rộng khổ nhìn đây
Lên đài cao nhân loại nhìn đây
Say vua Hùng chim Lạc nhìn đây.
Dân tộc rét chưa che Người đủ ấm
Hang đá này Bác đắp chiếc chăn sui
Khớp xương buốt vì hơi rêu lạnh thấm
Giò rừng đừng thổi nữa, gió rừng ơi.
“Cuộc đời cách mạng thật là sang”
Bắt con ốc khe, chặt nõn chuối ngàn
Đây bát cơm ngô qua ngày bệnh yếu
Bác chia cùng dân tộc giữa lầm than.
Lạnh cánh chim đêm nó gọi thù thì
Bác ngủ đi nào, không Bác mệt
Thức đến sáng trời chưa hết việc
Kìa gà rừng đã gáy te te.
Những đêm ấy Bác thức cùng ngọn lửa
Thảo từng trang sử lớn cho đời
Tượng Mác trầm ngâm trong hình thạch nhũ
Dõi từng dòng từng chữ qua vai.
Sử Đảng thân yêu, sử cả loài người
Sử Tổ quốc trong hồn thơ lục bát
Bia Tự Đức, đã một thời mất nước
Lót đường in dòng sử ngày mai.
Mắt Bác trên cao
Trên non cao đã sáng ngời đôi mắt Bác
Không phải mắt Người khi ngắm một vầng trăng hay đọc một câu thơ
Không phải hồ thu hay là gương ngọc
Để khóc cười những số phận riêng ta...
Mà mắt lịch sử giương giữa trời bão táp
Mắt từng ngắm trăm dân tộc quốc gia đi những thế cờ
Những thế non sông. Nay định đoạt
Bước đường trường cách mạng sẽ xông pha.
Mắt thấy rụng các đế quốc sỏ sừng, các triều vua vạn đại
Nhân dân xô trong sức cuộn băng hà,
Thấy Hồng Lĩnh, Trường Sơn vươn vai Phù Đổng lại
Dòng Thương bi ca rồi sẽ hùng ca.
Có phải nhìn bằng mắt đâu, Bác nhìn với trái tim mình
Vô hạn thương yêu, vô hạn cảm tình
Trái tim ấy nghìn năm còn đập mãi
Đâu đời cần nhân ái lại hồi sinh.
Vạn xác máy bay thù hôm nay Người cũng nhìn thấy trước
Mắt mở ra không khép lại bao giờ
Dẫu ta bay đến thiên thể nào chói mắt
Thì cũng trong ánh sáng đường bay của chính Bác Hồ cho.
Ngoảnh về Pắc Bó
Nay ta hồi sinh cho cây chò đại thụ ngàn năm
Nay voi xa về uống lại Bạch Đằng
Nay xẻ vạn ngọn núi che trời làm bước tiến
Chỗ ngất trời là chỗ sẽ hành quân.
Nay múa sạp, xòe hoa với những gót hồng,
Mùa vui sao năm lúa chín thơm đồng
Hạt lúa mới gửi Người đi tuyến lửa
Có câu chèo điệu hát nằm trong.
Nay thế giới bình tâm lắng phương đây một tiếng đàn bầu
Biếc trời Việt Nam chung thuỷ một màu
Hồn ta đấy, bốn nghìn năm thế đấy,
Rót vào lòng, càng lắng lại càng sâu.
Nay... Nay... Nay... Hãy ngoảnh mặt về non cao Pắc Bó
Nghe Lênin giọng suối đang cười
Lắng tiếng suối Bác lại ngồi viết sử
Chương mới: Ngày mai. Dòng mới: Ngày mai.
Vậy là các bạn vừa được tìm hiểu về tiểu sử cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của nhà thơ Chế Lan Viên cùng tuyển tập thơ Chế Lan Viên "bất tử" cùng thời gian. Hi vọng, sau khi chia sẻ cùng bài viết bạn có thêm nhiều trải nghiệm khó quên. Cảm ơn các bạn đã đồng hành cùng bài viết. Hẹn gặp lại các bạn trong những bài viết sau !